Opowieści - Śpiący rycerze w Tatrach

Wiele lat temu, u podnóża Tatr była sobie mała, góralska wioska. Mieszkał w niej młody pastuszek Jaśko, który bardzo kochał góry i często po nich wędrował. Znał niemal każdą ścieżkę, był na każdym szczycie i widział najpiękniejsze widoki, jaki tylko mógł sobie wyobrazić.

Pewnego dnia do jego rodzinnego domu zawitał sąsiad. Staruszek usiadł przy kominku, zapalił fajkę i zaczął snuć swoje opowieści.

- Gdy byłem młody, ludzie często opowiadali, że w jaskini pod samiutkim Giewontem jest ukryty skarb.

- Przecież pod Giewontem nie ma żadnej jaskini. Nie raz tam byłem, ale nigdy żadnej nie widziałem - wtrącił Jaśko.

- Chłopcze, Giewont jest wielki. Potrzeba mnóstwo czasu żeby go obejść dookoła i zbadać, co się pod nim kryje - uśmiechnął się stary góral i zaczął inną opowieść.

Nazajutrz Jaśko postanowił wybrać się pod Giewont i sprawdzić, czy gdzieś jest tajemnicza jaskinia pełna skarbów. Szedł długo, aż całkiem się zmęczył i usiadł na kamieniu przy niewielkim potoku. Obmywał w wodzie twarz, gdy nagle usłyszał rżenie koni. Rozejrzał się dookoła zdumiony. Był wysoko w górach, więc skąd miały się wziąć tutaj konie? Jeszcze raz wsłuchał się w dziwny odgłos i po chwili zrozumiał, że rżenie dochodzi spad ziemi. Dokładnie przyjrzał się głazom i dostrzegł, że pod tym, na którym przed chwilą siedział jest niewielka szczelina. Z wielkim wysiłkiem odsunął kamień na bok i jego oczom ukazało się przejście. Zaintrygowany, bez wahania zsunął się na dół. W jaskini nie pachniało wilgocią. Jaśko wyraźnie czuł zapach dymu z ogniska. Szedł długim tunelem, usiłując dojrzeć coś w ciemnościach.

 Nagle znalazł się w dużej grocie, na środku której płonęło ognisko. Zaś pod ścianami, w rzędach stały piękne konie. Siedział przy nich rycerz w lśniącej zbroi. Wydawało się, że pilnuje koni, ale gdy Jaśko się zbliżył, zobaczył, że rycerz śpi, z głową wspartą na mieczu. Chłopiec przestraszył się i chciał uciekać, ale wtedy kopnął niewielki kamień. Hałas obudził rycerza.

- Czy już nadszedł czas? - zapytał niemal szeptem.

Konie cicho zarżały, strzygąc uszami, jakby wtórowały rycerzowi.  A Jaśko stał jak wryty.

- Czy nadszedł już czas? - powtórzył rycerz, tym razem nieco głośniej.

- Nie nadszedł, panie. Jeszcze nie.

- Dobrze. To bardzo dobrze - powiedział i wskazał chłopcu sąsiednią grotę. - Popatrz, chłopcze, tu śpimy, my - rycerze jego królewskiej mości. Gdy nadejdzie czas, wstaniemy, aby bronić polskich gór i polskiej ziemi. Ale teraz jeszcze nie budź moich braci. Gdy będzie trzeba, powstaną sami.

Jaśko zajrzał do sali, w których spali rycerze. Wszyscy stali wsparci o miecze, tak jakby w każdej chwili gotowi byli do walki.

- Nie, właściwy czas jeszcze nie nadszedł - powiedział, cofając się w stronę korytarza, którym przyszedł.

- Poczekaj chłopcze - rzekł nagle rycerz i podszedł do ogniska, wyciągając z niego grube polano. - Oświetl sobie tym drogę.

- Dziękuję, panie - Jaśko chwycił pochodnię i szybko ruszył w powrotną drogę.

Bardzo szybko znalazł się na zewnątrz. Po chłodzie, który panował na dole, wydawało mu się, że słońce niemiłosiernie piecze. Natychmiast pobiegł do domu, aby opowiedzieć wszystkim co widział. Kiedy górale usłyszeli opowieść, sami też zapragnęli zobaczyć rycerzy. Ale tym razem Jaśko nie odnalazł wejścia do jaskini. Nigdzie też nie było słychać rżenia koni.

- Jeszcze nie nadszedł właściwy czas - powiedział Jaśko góralom.

I wszyscy mu uwierzyli. Gdy wieczorem wrócili do wioski i zasiedli przy kominku, stary gazda zwrócił się do chłopca.

- Nie sądziłem, że uda ci się odnaleźć skarb, o którym ci opowiadałem. Czy wiesz co jest tym skarbem?

Jaśko pokręcił głową.

- To wolność, chłopcze - uśmiechnął się stary góral. - Ona jest największym skarbem. Nie tylko tutaj, w górach, ale na całym świecie. I to właśnie jej będą zawsze strzegli śpiący rycerze z Tatr.

Styl Zakopiański – architektura w Zakopanem

Jednym z elementów, które przyciągają turystów do Zakopanego, jest styl architektury jaki w tym mieście dominuje. Oczywiście część z powodów dla jego zaistnienia wynika  z uwarunkowań geograficznych, skośnie dachy są obowiązkowym elementem każdego domu z powodu ostrych, obfitujących w opady śniegu zim. Jednak poza tym charakterystycznym sposobem budowy dachów powstała też, określona przez Stanisława Witkiewicza, architektura w stylu zakopiańskim. Zdefiniowany w latach 90. XIX wieku, w cyklu artykułów zamieszczonych w „Kurierze Warszawskim” w 1891 roku. Opierał się na elementach kultury góralskiej, która uznawana była przez Witkiewicza za rdzennie Polską. Styl Zakopiański obejmował nie tylko budowę domów, ale też wnętrza domów i kościołów, elementy wyposażenia, ubiory czy instrumenty muzyczne. Te ostatnie towarzyszą regionalnym kapelą góralskim, która często przygrywają gościom w restauracjach.

Główne elementy, którymi cechuje się styl zakopiański towysokie kamienne podmurówki, stosowanie do budowy płazów układanych na zrąb. To te charakterystyczne pnie drzew cięte na pół, które tworzą układ ścian domów góralskich. Budynki są często dekorowane rytymi w drewnie zdobieniami, liczne skosy, uskoki urozmaicają bryłę budynku. Dachy kryte gontem z wysokimi i ozdobnymi kominami.

Ozdobne tarasy i werandy umieszczone od strony ogrodu. Inne drewniane zdobienia dachu, okien i drzwi nadające chatom góralskim niezapomnianego uroku. Nowy styl architektoniczny wprowadzony przez Witkiewicza nie tylko zyskał sobie duże uznanie wśród ówczesnej klasy inteligenckiej, ale nawet uznany został za styl narodowy, a propagowanie go stało się niemalże patriotycznym obowiązkiem.

Rysy

Rysy często określane są przez Polaków najwyższym szczytem Tatr. Tak jest, ale tylko po naszej stronie Tatr. My, możemy poszczycić się 2 499 metrami, natomiast Słowacy powiedzą, że najwyższy szczyt górskim w tym paśmie jest Gerlach – ma 2 655 m. Nie przeszkadza to jednak zarówno polskim, jak i słowackim turystom w ich zdobywaniu. Rysy mają trzy wierzchołki, ten po stronie polskiej ma 2 499 m i jest średnim, u naszych południowych sąsiadów znajduje się najniższy 2 473 m i najwyższy – 2 503 m.
Nazwa szczytu pochodzi od pożłobionych zboczy kompleksu Niżnych Rysów, Żabiego Szczytu Wyżniego i Żabiego Mnicha, które swoimi kształtami mogą budzić skojarzenia, jakoby góra była silnie porysowana. Rysy zachwycają zarówno pod względem bogatej flory – w górnych ich partiach występują aż 63 gatunki roślin, a także niezwykłą panoramą ze szczytu. Jeśli widoczność jest nieskazitelna, powinniśmy dostrzec oddalony o prawie 100 kilometrów Kraków, co naprawdę robi wrażenie.

Schronisko górskie „Ornak”

Strudzony turysta z chęcią na swojej drodze napotkałby schronisko, wszak nie tylko malowniczymi widokami człowiek żyje. Na terenie dawnej hali Ornak, w górnej części Doliny Kościeliskiej znajduje się SCHRONISKO GÓRSKIE „ORNAK”, powstałe w latach 1946-1947. To doskonałe miejsce nie tylko na odpoczynek, ale również na nocleg (55 miejsc noclegowych), czy bazę wypadową. Ze schroniska prowadzi kilka szlaków turystycznych. Na Ornak (1854 m) przez Iwanicką Przełęcz – droga tam i z powrotem zajmuje około 4h. Na krótszą wycieczkę, w obydwie strony 1h, można się wybrać nad Smreczyński Staw. Ponad stawem, otoczonym lasem widać górskie szczyty Smreczyński Wierch (2086 m), Błyszcz (2158 m) oraz zbocza Starorobociańskiego Wierchu (2178 m). Wracając możemy wstąpić do bacówki, gdzie można spróbować świeżo przygotowane oscypki. Spacer Doliną Kościeliską dostarcza niesamowitych przeżyć wizualnych. Piękne widoki, naturalne górzyste ukształtowanie oraz lasy pozwalają obcować z naturą. Kiedy jest ładna pogoda dolinę przemierzają rzesze turystów, którzy chcą przejść się po tym uroczym miejscu. Podobnie zimą kiedy śnieg przykryje drzewa i okoliczne polany, cała dolina wygląda pięknie. A ciepła herbata z rumem w górskim schronisku będzie smakowała wyśmienicie.

Smreczyński Staw

U wylotu Doliny Pyszniańskiej, a powyżej Kościeliskiej, na wysokości 1126 metrów znajduje się Smreczyński Staw o maksymalnej głębokości 5,3 metrów, przy powierzchni 0,75 ha. Otoczony jest w całości przez las, co jednak wcale nie przeszkadza podziwianiu wierzchołków takich szczytów, jak Smreczyńskiego i Kamienistej. Dojście nad Staw ze schroniska Ornak zajmuje około 30 minut.

Jaskinia Mylna

Równie urokliwa, co Jaskinia Mroźna, jest Jaskinia Mylna, której zwiedzanie wymaga jednak umiejętności wspinaczkowych i posiadania własnego oświetlenia. Doświadczenie jest tym bardziej ważne, gdyż w labiryntach Mylnej dość łatwo się zgubić – z pewnością dlatego tak właśnie została nazwana. Długość jaskini sięga 1300 metrów, jednak turyści mogą przemierzyć jedynie jej krótki, trzystumetrowy odcinek. Dojście do Jaskini Mylnej jest dobrze oznakowane, choć niełatwe. Początkowo wiedzie głównym szlakiem biegnącym wzdłuż dna Doliny Kościeliskiej, jednak potem do pokonania jest strome podejście zabezpieczone łańcuchami i tak samo trudna leśna ścieżka wiodąca aż od rozwidlenia szlaków, z czego czerwony doprowadzi nas do Mylnej, a czarny do Jaskini Raptawickiej. Zwiedzanie Jaskini nie powinno zająć więcej, niż 40 minut.

Jaskinia Mroźna

Jaskinia Mroźna jest jedyną oświetloną jaskinią w polskich Tatrach. Jej długość wynosi około 560 metrów, a żeby dotrzeć do jej wylotu trzeba pokonać dość strome podejście sięgające około 120 metrów. Ze względu na niską temperaturę panującą w środku (ok. 6 stopni Celsjusza, stąd też nazwa jaskini), zaleca się ubranie czegoś „na długo”. Zwiedzanie Jaskini jest płatne – bilet normalny kosztuje 3 zł, ulgowy 2,5 zł. Przejście całej nie powinno zająć więcej niż 30 minut. Aby do nie dotrzeć, najlepiej podążać czarnym szlakiem prowadzącym z Lodowego Źródła lub pół godziny od wejścia do Doliny Kościeliskiej w Kirach, tuż przy Bramie Kraszewskiego.

Dolina Kościeliska

Niegdyś Dolina Kościeliska związana była z przemysłem hutniczym – pod koniec XV wieku zaczęto tu wydobywać srebro, antymon i miedź, od XVIII rudy żelaza. Właśnie z tego względu znalazło się w niej miejsce na karczmę, kuźnie, chaty dla robotników, czy wreszcie kościółek. To prawdopodobnie od niego pochodzi nazwa Doliny, choć są i tacy, którzy dopatrują się nieco innej genezy. W XIII wieku miało dojść tutaj do rozgromienia Tatarów, a „Kościeliska” nawiązywać by miała do ich pogruchotanych kości. W historię Doliny Kościeliskiej wpisali się też kupcy i przemytnicy, szmuglujący towary z Polski na Słowację, a oprócz nich zbójnicy. Legendy o napadach i morderstwach nie mają końca, a o dość krwawej i zbójnickiej przeszłości przypominają nazwy skał o fantazyjnych kształtach – Zbójnicka Turnia, Zbójnickie Okna, czy wreszcie Zbójnicki Stół. Dolina Kościeliska jest drugą co do wielkości doliną po polskiej stronie Tatr – pod tym względem ustępuje miejsca jedynie Dolinie Chochołowskiej. Ta walna dolina, czyli taka, która rozpościera się od podnóża Tatr aż po ich grzbiet, ma 9 km długości i ok. 27 km szerokości, co daje powierzchnię 35 km2. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż Dolina Kościeliska jest prawdziwym arcydziełem Matki Natury. Przez dolną jej część przepływa Potok Kościeliski, a górną tworzą krystaliczne skały o zbójnickich kształtach i nazwach.

Stary Kościół – Matki Bożej Częstochowskiej w Zakopanem

Budowa została sfinansowana przez właścicielkę dóbr ziemskich w Zakopanem – Klementynę ze Sławińskich Homolacsowa dla upamiętnienia tego faktu kościół jest pod wezwaniem św. Klemensa. Wykonana w 1847 roku przez cieśli Sebastiana Gąsienicy – Sobczaka. Z inicjatywy ks. Józefa Stolarczyka, w 1851 – 52, kościół został rozbudowany oraz dobudowano dodatkową wieżę.
Całość wykonana z drewna modrzewiowego z dachem pokrytym gontem i wieżyczkami zwieńczonymi w sygnaturki. Na ołtarzu głównym znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która jest też patronką świątyni. Wnętrze zdobią również ludowe świątki oraz malowidła. Droga Krzyżowa malowana na szkle wykonana przez Ewelinę Pęksową.

Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego

Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem to muzeum, które posiada największą ilość eksponatów i placówek. Pomysł stworzenia tego muzeum pojawił się w roku 1888 – powołano Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego, które zajęło się zbieraniem środki na jego otwarcie oraz zakupienie eksponatów. Tego roku, w wynajętym budynku na ulicy Krupówki otwarto pierwszą wystawę. Patronem muzeum został Chałubiński, który był wielkim miłośnikiem Tatr i kultury góralskiej.

Kolej Linowo-Terenowa Gubałówka

Gubałówka jest jednym z głównych celów wycieczek wielu turystów, przyjeżdżających do Zakopanego. Dolna stacja kolei usytuowana jest na przedłużeniu ulicy Krupówki w sąsiedztwie placu targowego, tam też znajdują się parkingi zarówno dla samochodów jak i autokarów. Na Gubałówkę wjeżdżamy koleją linowo-terenową.Komfortowy wagon z przeszklonym dachem umożliwia w całej pełni podziwianie najpiękniejszej części panoramy Tatr. Szczyt Gubałówki góruje nad Zakopanem i jest strażnikiem miasta. Tylko tu oglądana panorama Tatr pozwala na zapoznanie się topografią i układem roślinności całego łańcucha, ponadto jest to znakomity teren do wypoczynku, zabawy i opalania się. Znajduje się tu wiele ścieżek rowerowych jak i szlaków pieszych. Swoisty urok mają domki góralskie, oraz stylowa drewniana kaplica z wnętrzem projektowanym m.in. przez Antoniego Kenara.Dodatkową atrakcją Gubałówki jest pierwsza w Polsce letnia zjeżdżalnia grawitacyjna, której serpentynową trasę można pokonywać na specjalnych wózkach rozwijających prędkość do 23 km/godz oraz plac zabaw dla dzieci. Szczególnie zapraszamy letnich spacerowiczów na prowadzący z Gubałówki Szlak Papieski na Butorowy Wierch, gdzie po przejściu około dwóch kilometrów piękną widokowo trasą na zachód, podziwiając wspaniałą panoramę Tatr można zjechać krzesełkami z Butorowego. Widok, jaki można podziwiać w czasie jazdy, należy do najpiękniejszych na Podhalu.

Kolej Linowa Kasprowy Wierch

Najpopularniejsza „narciarska góra” Polski, o wysokości 1987 m n.p.m. – była miejscem budzącym ciekawość narciarzy już w pierwszych latach ich obecności w Tatrach. Usytuowanie Kasprowego Wierchu niemal w środku pasma tatrzańskiego stwarza niesamowite, możliwości do podziwiania Tatr jak i uprawiania jednych z najpiękniejszych sportów- narciarstwa i snowboardu. Oprócz nowoczesnej kolei linowej z panoramicznymi szybami funkcjonującej przez cały rok do dyspozycji narciarzy są dwie koleje krzesełkowe w kotle Gąsienicowym i Goryczkowym. Świetnie przygotowane trasy narciarskie oraz bliskość gór przyciąga tu rzesze miłośników białego szaleństwa. Dla narciarzy PKL w rejonie Kasprowego Wierchu przygotowuje łącznie 14 km tras narciarskich na naturalnym śniegu. Kasprowy Wierch przyciąga rzesze turystów, dzięki wspaniałym widokom, łatwością dostępu do szczytów tatrzańskich oraz możliwością obcowania z piękną „dziką przyrodą”. Trasy w rejonie Kasprowego Wierchu posiadają homologacje FIS do rozgrywania zawodów.

Teatr w Zakopanem

Historia zakopiańskich teatrów zaczyna się w połowie XIX wieku i wiąże się z zainteresowaniem walorami wypoczynkowymi i uzdrowiskowymi tego rejonu. Pierwsze, amatorskie zespoły tworzyli sami letnicy. Na pierwsze przedstawienie wybrano sztukę Aleksandra Fredry Dwie Blizny. Spektakl odbył się latem 1855 r. W 1892 odbyło się przedstawienie z udziałem artystów zawodowych, coraz częściej przyjeżdżających indywidualnie albo z całym zespołem teatralnym. Były to jednak teatry sezonowe (letnie). W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska w 1882 i 1902 r. Pierwsza stała scena amatorska powstała w 1900 z inicjatywy Towarzystwa Teatralnego działającego w ramach Związku przyjaciół Zakopanego. Pierwszym kierownikiem był Wincenty Tyszkiewicz, a później Aleksander Zelwerowicz. Rozwiązanie Związku Przyjaciół Zakopanego (w 1904) było bezpośrednią przyczyną rozwiązania sceny amatorskiej (w 1905). Jednak to nie był koniec działalności teatralnej. Aleksander Zelwerowicz jeszcze w 1904 doprowadził do powstania sezonowego teatru zawodowego, w którym występowało wielu wybitnych polskich aktorów (częstym gościem sceny były zespoły kierowane przez: Adama Müllera, Tadeusza Pilarskiego, Edmunda Rygiera czy Stefana Czajkowskiego). Na deskach sceny występowali: Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solscy, Karol Adwentowicz. Czasem odbywały się także przedstawienia zespołów mieszanych – złożonych z aktorów zawodowych i amatorów. Krótko przed I wojną światową powstała mieszana scena kierowana przez Dantego Baranowskiego. W 1919 w Zakopanem działał zespół kierowany przez Marię Curusiównę, przekształcony w Teatr Regionalny im. Władysława Orkana (od 1933 kierowany przez Helenę i Jerzego Rytarda). W 1925 utworzono Teatr Formistyczny. Ponadto do Zakopanego nadal przyjeżdżały zespoły teatralne np. Reduta kierowana przez Juliusza Osterwę.
Początkowo miejscem wystawiania sztuk było kasyno Towarzystwa Tatrzańskiego (w budynku Dworca Tatrzańskiego), a od 1903 w hotelowych salach Morskiego Oka i w Hotelu Turystów. Występy odbywały się również w zakładach leczniczych, pensjonatach, sanatoriach. Po II wojnie światowej odbywały się w Miejskim Domu Kultury, klubie MPiK oraz budynku Związku Podhalan. W Zakopanem działał (od 1948) amatorski zespół założony przez Ludwika Morstina przy Towarzystwie Miłośników Teatru im. Heleny Modrzejewskiej. Nadal gościły tu zawodowe zespoły teatralne, najczęściej z Krakowa i Tanowa. W 1985 założono Teatr im. St. I. Witkiewicza.

Oscypki

Produkowany w postaci niedużych, wrzecionowatych bloków z typowym dla regionu zdobieniem brzegów. Zdobienie odciskane jest w rozszczepialnej drewnianej foremce, tzw. "oscypiorce". Właśnie od scypania (rozszczepiania) tych foremek pochodzi najprawdopodobniej nazwa sera: gwarowe uoz-scypek (uproszczone następnie do uoscypek) można przetłumaczyć jako rozszczepek. Tradycyjnie jego wyrobem trudnią się bacowie na hali. Po wydojeniu owiec do drewnianego skopka – "gielety" mleko zlewane jest przez lniane płótno (w ten sposób odcedza się np. źdźbła trawy itp.) do drewnianej "puciery" (rodzaj kadzi). Następnie należy dodać "klog" (wysuszoną i sproszkowaną podpuszczkę), dzięki temu z mleka powstaje masa serowa, którą należy odcisnąć i uformować. Podczas odciskania ser maczany jest w gorącej wodzie. Po uformowaniu sera moczy się go przez dobę w solance – "rosole", która usuwa z niego nadmiar wody w procesie osmozy (kąpiel ma też własności bakteriobójcze). Po wymoczeniu sery leżakują na górnej półce w bacówce i są wędzone. Tradycyjnie w bacówkach płonął ogień podsycany drewnem sosnowym lub świerkowym. Sery podczas leżakowania wędziły się w jego dymie.

Podczas wyjścia na redyk odmierzano ilość mleka dawanego przez owce każdego z gospodarzy, czynność ta była powtarzana po ich powrocie z hal. Na tej podstawie ustalano liczbę oscypków, które należały się właścicielom stad i pasących je latem górali. Oscypki zatem były też używane do rozliczeń pomiędzy gazdą a bacą i bacą a juhasami.

Ulica Krupówki w Zakopanem

Krupówki są reprezentacyjną ulicą w Zakopanem położoną w centrum miasta. Zaczynają się na skrzyżowaniu z Nowotarską i ciągną ponad kilometrowym deptakiem na południe. Są przedłużeniem ulicy Zamoyskiego.

Wzdłuż nich znajduje się wiele sklepów, restauracji, poczta oraz bardziej rozpoznawalne:

• Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem
• Dworzec Tatrzański
• hotele Litwor, Orbis-Giewont, Gromada-Gazda, Sabała
• siedziba zarządu przedsiębiorstwa Polskie Koleje Linowe, Sp. z o.o.
• neoromański kościół parafialny pw. Świętej Rodziny na Krupówkach

Można tam skorzystać z takich atrakcji jak przejażdżka dorożką, zdjęcie z misiem, itd.

W połowie Krupówek rozciąga się widok na Giewont.

Wypas owiec na Halach

Wypas ściśle związany jest z gospodarką pasterską. W Beskidach wypasano najczęściej owce na pastwiskach położonych poza wsiami, w pasie lasów – zwane polanami, bądź ponad ich granicą – zwane halami.
Wypas, oprócz tego, że zapobiega ekspansji pospolitych, kosmopolitycznych chwastów i roślinności krzewiastej, powoduje zachowanie zróżnicowanej strukturalnie roślinności. Wypas przynosi zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Nie ogranicza się on tylko do wyjadania roślinności, lecz także do powstawania rozdeptanych, mulistych miejsc przy wodopojach zwierzęcych, wydepczysk na drogach przepędu zwierząt, itd. W miejscach, gdzie tworzone były tzw. koszary wskutek wydeptania przez racice owiec trawy i użyźnienia jej odchodami, powstawały obce zespoły roślinności, tzw. psiary z dominującym gatunkiem szczawiem alpejskim zachwaszczającym pastwiska. Zniesienie wypasu na obszarze parków narodowych spowodowało jednak niekorzystne zjawisko zarastania lasem hal. Aby temu zapobiec na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego wprowadzono kontrolowany wypas owiec na niektórych halach, tzw. wypas kulturowy.

Wielka Krokiew

Wielka Krokiew im. Stanisława Marusarza – skocznia narciarska w Zakopanem nazwana imieniem narciarza Stanisława Marusarza, usytuowana na północnym stoku góry Krokiew w Tatrach. Zbudowana została według projektu Karola Stryjeńskiego, uroczyście otwarta 22 marca 1925. Jest największą skocznią narciarską w Polsce. Jej punkt konstrukcyjny jest usytuowany na 120. metrze. Skocznia wyposażona jest w sztuczne oświetlenie, które jest potrzebne w rozgrywaniu konkursów wieczornych.

Giewont

Masyw Giewontu położony jest między Doliną Bystrej, Doliną Kondratową, Doliną Małej Łąki i Doliną Strążyską. Góruje nad Zakopanem i jest z niego znakomicie widoczny. Od strony północnej Giewont jest stromy i trudno dostępny, zbocza południowe są łagodniejsze^[1]. Znajduje się wpółnocnej grani Kopy Kondrackiej. Złożony jest z trzech części: Wielkiego Giewontu (1894 m), Małego Giewontu (1728 m) i Długiego Giewontu (1867 m). Pomiędzy Wielkim i Małym Giewontem znajduje się Giewoncka Przełęcz (1680 m), z której opada cieszący się złą sławą (ponieważ zginęło w nim wielu turystów, którzy zboczyli ze szlaku celem skrócenia sobie drogi z Giewontu) Żleb Kirkora. Do roku 2003 zginęło w ten sposób ponad 20 turystów. Właściwy szczyt – Wielki Giewont – ma północną ścianę o wysokości względnej około 600 m. W kierunku południowym zbocza Wielkiego Giewontu opadają do Kondrackiej Przełęczy. Długi Giewont ma ok. 1,3 km długości.

Między Wielkim a Długim Giewontem znajduje się głęboka przełęcz, zwana Szczerbą (1823 m), opada z niej żleb Żleb Szczerby, jego środkowy fragment nazywany jest Śmietnikiem, ze względu na to, że znajdywano tam niezidentyfikowane ludzkie zwłoki, nierzadko już częściowo zmumifikowane. Na Wielkim Giewoncie znajduje się 15-metrowy żelazny Krzyż na Giewoncie, obiekt pielgrzymek religijnych, ale również niezwykle niebezpieczne miejsce w czasie burzy.

Strój regionalny

Do charakterystycznych elementów stroju góralskiego zalicza się; białą lnianą koszulę, białe obcisłe portki z lampasem szyte z wełny, rozcięcie u dołu, przeznaczone do schowania spodni w niskie obcisłe buty, ozdobione były parzenicami i pomponem. Na nogach kierpce, skórzane, wyciskane we wzory. Serdak – barani kożuszek z ciemnobrązowej skóry. Na koszulę nakładana była haftowana kamizelka (cucha). Na głowie kłobuk – kapelusz filcowy z szerokim rondem. Na Podhalu zdobiony sznurem z muszelek, orlim piórem w Beskidzie Zachodnim – tasiemką. Całość dopełniał skórzany pas bacowski z ćwiekami, zwany srosem. Dawniej za paskiem noszono pistolety, noże, strzelby i ciupagi. W okolicach Poznachowic, Wiśniowej, Wierzbanowej oraz Lipnika góralski strój wyraźnie pozostawał pod wpływem lachowskim.

Tradycyjny strój góralski na Podhalu zanikł ok. 100 lat temu. Na początku XX w. używano go jeszcze przy weselach, świętach, także do trumny. Bardzo dużym przemianom ulegał strój górali na Podhalu do ostatnich lat XX w.

Gęsia Szyja

Gęsia Szyja – szczyt o wysokości 1489 m n.p.m. położony w reglowej części Tatr Wysokich. Jest najwyższy w grupie masywu o tej samej nazwie. Jego zbocza porośnięte są lasami świerkowymi. Grupę Gęsiej Szyi od Koszystej oddziela Rówień Waksmundzka. Od wierzchołka Gęsiej Szyi odchodzą trzy ramiona. Ramię wschodnie, skręcające w kierunku północno-wschodnim, schodzi trawiastymi tarasami w kierunku Rusinowej Polany. Wąskie, długie ich połączenie przypomina wygięcie gęsiej szyi, stad nazwa szczytu. Na przedłużeniu północnego ramienia, już poza Rusinową Polaną, znajduje się Goły Wierch (1206 m n.p.m.). Ramię północne oddziela od siebie górną część Doliny Filipka od Doliny Złotej i kończy się zboczem nazywanym Wiktorówki. Zachodnie ramię Gęsiej Szyi przechodzi przez siodło Przysłopu Waksmundzkiego (1443 m n.p.m.), za którym wznosi się na Suchy Wierch Waksmundzki (ok. 1485 m n.p.m.). Dalej skręca na północ i za Wyżnią Filipczańską Przełęczą (1435 m n.p.m.) wznosi się Ostry Wierch Waksmundzki (1475 m n.p.m.), a za nim widoczne są Kopy Sołtysie.

Wierzchołkowa część grzbietu Gęsiej Szyi zbudowana jest z dolomitowych skałek wypiętrzonych na ok. 15 m (tzw. Waksmundzkie Skałki). Już z Rusinowej Polany, a także z drogi na szczyt i samego wierzchołka, można podziwiać szeroką panoramę Tatr od Tatr Bielskich, przez Tatry Wysokie do Tatr Zachodnich. (Z polany widoczne są Tatry Bielskie i Wysokie do Mięguszowieckiego Szczytu). Panorama była propagowana przez Tytusa Chałubińskiego jako "widok na 100 szczytów i przełęczy" już w 1878.

Gęsia Szyja jest położona pomiędzy dwiema dużymi dolinami walnymi: Doliną Suchej Wody (od zachodu) oraz Doliną Białki (od wschodu) i jej odnogami: Doliną Waksmundzką (od południa), Doliną Filipka (od północnego zachodu), a od północy z jej odnogą – Doliną Złotą.

Gubałówka

Gubałówka (dawna nazwa: Antgua) – szczyt o wysokości 1126 m na Pogórzu Gubałowskim (Paśmie Gubałowskim). Wznosi się po północno-zachodniej stronie Zakopanego. Po wschodniej stronie Gubałówki znajduje się najwyżej położona miejscowość w Polsce – Ząb, a po zachodniej sąsiaduje z Butorowskim Wierchem. U podnóża północnych stoków Gubałówki w dolinie potoku Bystrego położone jest Nowe Bystre

Kasprowy Wierch - historia

Szczyt zwiedzany turystycznie był od dawna. Już ok. 1850 r. istniały wydeptane ścieżki z Doliny Gąsienicowej i z Goryczkowej Przełęczy nad Zakosy. Pierwsze odnotowane zimowe wejścia turystyczne: Klemens Bachleda i Karol Potkański ok. 1890. Od około 1910 Kasprowy Wierch stał się popularny wśród narciarzy. Obecnie jest najczęściej odwiedzanym szczytem Tatr – w sezonie do 4000 osób dziennie.
Na zboczach Kasprowego Wierchu zbudowano także dwa wyciągi krzesełkowe i poprowadzono parę narciarskich tras zjazdowych: Trasę Goryczkową i Trasę Gąsienicową. W roku 1938 zbudowano Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne Kasprowy Wierch. Projektantami byli: Aleksander Kodelski i Anna Kodelska. Od 1945 r. jest to najwyżej położony budynek w Polsce, obecnie Obserwatorium Meteorologiczne IMiGW. W dwudziestoleciu międzywojennym najwyżej położonym budynkiem było obserwatorium astronomiczne Biały Słoń na Popie Iwanie w Czarnohorze.
Kroniki Polskich Kolei Linowych odnotowują wizyty prezydentów: Ignacego Mościckiego (1936 r.), Lecha Wałęsy (1992 r.) i Aleksandra Kwaśniewskiego (1996 r.) oraz byłego prezydenta na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego (kilka razy, ostatni raz w 2003 r.). 6 czerwca 1997 r. Kasprowy Wierch odwiedził papież Jan Paweł II; jego wizytę upamiętnia tablica na górnej stacji kolejki linowej. 18 stycznia 2008 r. prezydent Lech Kaczyński oficjalnie otworzył nową kolejkę linową po jej gruntownej przebudowie i zwiększeniu przepustowości.

Dolina pięciu stawów

Wysokogórska, polodowcowa dolina o długości 4,0 km i powierzchni 6,5 km², położona jest na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, na wysokości ok. 1625-1900 m n.p.m. Mieczysław Klimaszewski uważa, że jest ona "zawieszonym i nieodmłodzonym odcinkiem doliny plioceńskiej". Krajobraz doliny tworzą granitowe szczyty Tatr Wysokich, rozległe płaśnie, gruzowiska dużych głazów, piarżyska, migotliwe tafle jezior, murawy i połacie kosodrzewiny. Lodowiec wyżłobił w dolinie obszerne dno w kształcie sierpa z wierzchołkami skierowanymi na północny zachód (pod Świnicę) i północny wschód (pod Świstową Czubę). W dolinie znajduje się kilka polodowcowych jezior, o łącznej powierzchni 61 ha. Największe z nich to Wielki Staw Polski położony na wysokości 1665 m n.p.m. (31,14 ha, głębokość 79,3 m). Pozostałe jeziora to: Zadni Staw Polski, Czarny Staw Polski, Mały Staw Polski, Przedni Staw Polski oraz Wole Oko. Ostatni staw jest jeziorem okresowym i mniejszym od pozostałych, dlatego nazwa doliny uwzględnia jedynie 5 największych jezior.
Dawniej dolina była wypasana, wchodziła w skład Hali Pięć Stawów. Już Towarzystwo Tatrzańskie przed II wojną światową rozpoczęło wykup terenów tej hali od górali (wykupiło 24% udziału). W 1956 TPN ograniczył wypas, a w latach 1963-65 poprzez wykup lub wywłaszczenia cały obszar doliny stał się własnością TPN, który zlikwidował tutaj pasterstwo. Krowy pasły się do 1968 r.

Góry - Tatry

Tatry (514.5, słow. Tatry, niem. Tatra, węg. Tátra) – najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat.
Tatry leżą w Łańcuchu Tatrzańskim, w Centralnych Karpatach Zachodnich.
Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego około 175 km² (22,3%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (77,7%) na terytorium Słowacji.
Długość Tatr, mierzona od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu (1109 m) do południowo-zachodnich podnóży Ostrego Wierchu Kwaczańskiego (1128 m), wynosi w linii prostej 57 km, a ściśle wzdłuż grani głównej 80 km. Grań główna Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy (1081 m) na wschodzie.
Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego i TANAPu oraz przynależności do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.

Morskie Oko - Historia

Pierwsze wzmianki o Morskim Oku pochodzą z 1575 r. W 1637 r. król Władysław IV nadał prawo użytkowania pastwisk przy Morskim Oku Władysławowi Nowobilskiemu. Własnością prywatną Morskie Oko stało się w 1824, gdy dobra zakopiańskie wraz z Doliną Rybiego Potoku zakupił od władz austriackich Emanuel Homolacs, a po nim Władysław Zamoyski. Od 1933 r. jest własnością państwa polskiego.

Okoliczny teren na przełomie XIX i XX wieku był przedmiotem sporu między Galicją, wchodzącą wówczas w skład austriackiej części Austro-Węgier, a Węgrami. Właściciel sąsiednich terenów po węgierskiej stronie granicy – książę Christian Hohenlohe – uzurpował sobie prawo do terenów zachodnich stoków Żabiego i okolicy Morskiego Oka. Opierał się na niedokładnych dokumentach i wręcz sfałszowanych mapach, podczas gdy Władysław Zamoyski miał na poparcie swoich praw do Morskiego Oka niepodważalne dowody historyczne i prawne. Spór jednakże ciągnął się przez kilkadziesiąt lat i wreszcie zakończył się wyrokiem sądu polubownego w Grazu, przed którym interesy Galicji i hrabiego Zamoyskiego, reprezentował Oswald Balzer, zaś przewodniczącym był dr Aleksander Mniszek-Tchórznicki z Sanoka. Sąd w 1902 r. przyznał Galicji prawa do spornego terytorium.

Komunikacja

Komunikację autobusową zapewnia PKS i przewoźnicy prywatni zarówno w ramach regularnych, całorocznych linii jak i okresowych, uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych. Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi w głównej mierze zapewniana jest przez regularne linie prywatnych przewoźników. Po mieście kursują linie komunikacji miejskiej obsługiwane przez PKS i przewoźników prywatnych tzw. busy które mają główny punkt pod barem FIS koło ronda przy dworcach kolejowym i autobusowym. Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości, początków szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego, oraz obiektów turystycznych (np. wyciągów i tras narciarskich) – m.in. do wylotów dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej, Małej Łąki, Strążyskiej, Białego, do Kuźnic – dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, tras narciarskich pod Nosalem, Jaszczurówki, Toporowej Cyrhli, Brzezin, Zazadniej, Wierchporońca, na Głodówkę, do granicy na Łysej Polanie, Palenicy Białczańskiej (droga do Doliny Roztoki i Morskiego Oka), do Bukowiny Tatrzańskiej, Poronina, Białego Dunajca, Małego Cichego, Murzasichla, Olczy, na Szymoszkową Polanę, do dolnej stacji wyciągu na Butorowy Wierch, do Kościeliska i Witowa). Opłaty wynoszą od dwóch do sześciu – ośmiu złotych od osoby zależnie od trasy. Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób, jest możliwość zabrania bagażu (plecaka), a zimą nart, większość jest wyposażona w środki łączności. Jeden z mikrobusów dostosowany jest do transportu osób niepełnosprawnych.

Kultura i sztuka

Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz,Władysław Orkan, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer,Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w budownictwie. Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, Walery Elijasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego. Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski. Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem. Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 sezonowego zespołu zawodowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solscy i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny.

Z działalnością Związku Przyjaciół Zakopanego związana jest także budowa pomnika Tytusa Chałubińskiego i powstanie pierwszych stowarzyszeń sportowych. Do najsławniejszych zabytków zaliczane są: barokowy drewniany kościółek obok zabytkowego Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku; zabytkowa góralska zabudowa drewniana; budowle w stylu zakopiańskim; wille (np. Koliba, Pod Jedlami, Atma i inne).

Historia Mojego Regionu

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginiony) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 roku, który to przywilej został zatwierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 roku (znanym tylko z odpisów – nie zachował się oryginał). W 1676 roku wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem). Pierwotnie osada należała do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1824 roku Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński. W roku 1876 Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską. W 1886 r. zostało uznane za uzdrowisko. W 1889 roku Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W tymże też roku kupił je na licytacji (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski – "mąż opatrznościowy" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów (gemeinde i ubiegnięte  mieszkało 5768 osób (gęstość zaludnienia 88,9 os./km²), z czego 5531 (95,9%) było katolikami a 234 (4,1%) wyznawcami judaizmu.
W 1933 roku Zakopane uzyskało prawa miejskie. W czasie II wojny światowej Zakopane stało się punktem przerzutowym na Węgry. 

Położenie

Miasto położone jest u stóp Tatr, w Rowie Podtatrzańskim (Kotlina Zakopiańska), nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca. Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m.). Pomijając tereny TPN, miasto leży na wysokości 750-1126 m n.p.m.Centralny punkt Zakopanego – skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont.

Według danych z roku 2005 Zakopane ma obszar 84,35 km², w tym: użytki rolne: 31%, użytki leśne: 57%

Miasto stanowi 17,89% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Bukowina Tatrzańska, Kościelisko, Poronin. Gmina sąsiaduje ze Słowacją.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego.

Mój region ZAKOPANE

ZAKOPANE -  miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.

Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).